In een circulaire economie worden materialen steeds opnieuw gebruikt. Ook grond, bouw- en reststoffen (het resterende materiaal dat vrijkomt bij een productieproces) worden steeds vaker hergebruikt. De overheid stimuleert het hergebruik van deze materialen, omdat dan minder primaire bouwstoffen als zand en grind nodig zijn.

Grond, bouw- en reststoffen mogen onder voorwaarden van wet- en regelgeving opnieuw gebruikt worden. Actuele voorbeelden van deze materialen zijn thermisch gereinigde grond (TGG), granuliet en staalslakken. Deze materialen worden onder meer gebruikt als fundering in de wegenbouw, geluidswal of het hoger maken van een bouwterrein. Granuliet wordt ook gebruikt om diepe plassen te verondiepen.

TGG en granuliet worden volgens wet- en regelgeving aangemerkt als grond. Staalslakken worden binnen wet- en regelgeving aangemerkt als bouwstof.

Thermisch gereinigde grond

Thermisch gereinigde grond is een mengsel van grond en teerhoudend asfaltgranulaat (TAG) dat is gereinigd door het te verhitten. Bij de hoge temperatuur verbranden alle organische verontreinigingen zoals olieresten.  Ook verbrandt alle organische stof (zoals humus) en het bodemleven (zoals wormen). De zware metalen (zoals antimoon en molybdeen) en zouten (zoals sulfaat en chloride) blijven achter. De verhitting zorgt er ook voor dat de eigenschappen van de grond veranderen en dat de TGG zich anders gedraagt dan normale grond.

Granuliet

Granuliet, ook wel Noordse Leem genoemd, is een restproduct dat vrijkomt bij het breken van granietblokken voor asfaltgrind. Het stof dat daarbij vrijkomt en kleiner is dan 63 µm wordt aan elkaar gebonden met polyacrylamide, zodat het vaste product granuliet overblijft.

Staalslakken

Staalslakken zijn een bijproduct dat vrijkomt bij de productie van ijzer in een hoogoven. In tegenstelling tot TGG en granuliet, worden staalslakken ingedeeld bij de bouwstoffen. Daarom moet het aan andere wettelijke eisen voldoen voordat het gebruikt mag worden. Deze eisen gelden zowel voor de chemische kwaliteit, als de manier waarop het wordt hergebruikt.

Granuliet

Granuliet bevat polyacrylamide. Polyacrylamide is op zichzelf niet giftig, maar bij gebruik ervan kan mogelijk acrylamide vrijkomen. Acrylamide is een kankerverwekkende en neurotoxische stof.  Acrylamide is aangemerkt als een Zeer Zorgwekkende Stof. Het RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft geen onderzoek gedaan naar het vrijkomen van (poly)acrylamide bij gebruik van granuliet.

Onzekerheden

Rijkswaterstaat heeft het oppervlaktewater van de Kraaijenbergse plas en de Moleneindse Waard, waar granuliet is toegepast om deze te verondiepen, laten onderzoeken op de aanwezigheid van acrylamide. In de monsters is geen acrylamide aangetoond. In opdracht van het Ministerie van IenW heeft Arcadis een review-onderzoek gedaan naar de toepassing granuliet in het project ‘Over de Maas’. Ook hierbij is geen acrylamide aangetroffen. Arcadis acht de vorming van acrylamide in de toekomst niet waarschijnlijk. Als voornaamste reden hiervoor noemt Arcadis de afbraaksnelheid van acrylamide  in het natuurlijke systeem.

Het  is nog  onbekend welke invloed de natuurlijke omstandigheden in de diepe plas hebben op het gedrag van polyacrylamide en de mogelijke vorming van acrylamide op de langere termijn. Zo schrijft Arcadis dat de vorming van acrylamide niet aannemelijk is, maar dat op basis van studies de vorming van acrylamide uit polyacrylamide niet kan worden uitgesloten onder anaerobe omstandigheden.

In opdracht van het Ministerie van IenW heeft Arcadis een review-onderzoek gedaan naar de toepassing granuliet in het project ‘Over de Maas’. Ook hierbij is geen acrylamide aangetroffen. Arcadis acht de vorming van acrylamide in de toekomst niet waarschijnlijk. Als voornaamste reden hiervoor noemt Arcadis de afbraaksnelheid van acrylamide  in het natuurlijke systeem.
Het  is nog  onbekend welke invloed de natuurlijke omstandigheden in de diepe plas hebben op het gedrag van polyacrylamide en de mogelijke vorming van acrylamide op de langere termijn. Zo schrijft Arcadis dat de vorming van acrylamide niet aannemelijk is, maar dat op basis van studies de vorming van acrylamide uit polyacrylamide niet kan worden uitgesloten onder anaerobe omstandigheden. 

In opdracht van IenW hebben RIVM en Deltares literatuuronderzoek gedaan naar de vorming van acrylamide onder de bijzondere omstandigheden in diepe plassen. Daaruit blijkt dat de vorming van acrylamide onder deze specifieke omstandigheden nog niet is onderzocht. Het gaat om dan om weinig of geen zuurstof en licht. Ook is het nog onduidelijk of acrylamide weer vanzelf afbreekt in diepe plassen. Het RIVM en Deltares onderzochten niet of mensen en organismen in diepe plassen worden blootgesteld aan acrylamide. 
Op basis van de eerder studies en de uitkomsten van dit onderzoek zijn er geen aanwijzingen dat er substantiële risico’s zijn voor mens en natuur. Omdat er nog onzekerheden zijn, adviseren het RIVM en Deltares wel om te onderzoeken of acrylamide in diep water kan ontstaan of kan vrijkomen uit een materiaal dat met polyacrylamide is behandeld. Het RIVM raadt overheden aan zo mogelijk te voorkomen dat polyacrylamide-houdende stoffen in het water terecht komen en de kwaliteit van het water in de gaten te houden.  

De aanpak van hergebruik van reststoffen

De wet- en regelgeving voor de toepassing van grond, bouw- en reststoffen is er op gericht om de risico’s voor mens en milieu te beheersen. Echter, bij een aantal projecten waar TGG en staalslakken werden toegepast, zijn verhoogde concentraties schadelijke stoffen in grond en in grond- en oppervlaktewater gevonden. Daarom werd in 2019-2020 de wet- en regelgeving en de kwaliteit voor TGG beoordeeld. Met een knelpuntenanalyse kan vervolgens een handelingskader voor het toekomstige gebruik worden gemaakt. Dit kan ook voor andere grond, bouw- en reststoffen worden gedaan.